B

De jeugdggz staat daarbij extra onder druk vanwege bezuinigingen. Het publiek wordt hier mee geconfronteerd door noodkreten in de media. Vorig jaar stopte de vergoeding van Jeugdhulp in Almére, het geld was op. (2) De voorzitter van de afdeling kinderpsychiatrie van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, Robert Vermeiren, stelde: “Als er een medische indicatie voor het kind is, dan is dat omdat het kind die nodig heeft.”

De huidige praktijk: minder hulp voor meer cliënten

De reactie van Vermeiren is illustratief voor de opvatting van de meeste hulpverleners. De oplopende zorgvraag lijkt een natuurverschijnsel, geheel afhankelijk van de hoeveelheid psychische problematiek.

Zijn de hoeveelheid psychische problematiek en de zorgvraag natuur- verschijnselen?

Bovendien lijken hulpverleners maar éen antwoord te kennen, nl. ‘helpen’. De overheid daarentegen kent maar éen besparingsmogelijkheid nl. ‘minder helpen’. De huidige inzet op POH-ggz, E-Health en afschaling van SGGZ naar BGGZ illustreert dit.

Maar zijn de hoeveelheid psychische problematiek en de zorgvraag natuurverschijnselen of zijn er beter onderbouwde alternatieven?
Laat ik beginnen met vast te stellen dat er wel sprake is van een oplopende zorgvraag in de GGZ, maar grosso modo geen toename van psychische problematiek.(3) Dit inzicht is nog steeds geen gemeengoed, regelmatig duiken ook verwarrende berichten op die de mythe van toenemende psychische problematiek voeden, zoals recent in De Telegraaf en GGZ Nieuwsbrief.(4)
Verder is de grootte van de zorgvraag in de ggz niet alleen afhankelijk van de omvang van de psychische problematiek. Ik wil vier factoren naar voren brengen.

Mensverbetering in de ggz

Trudy Dehue, auteur van het boek ‘Betere mensen’ (5) stelt dat de samenleving veel van mensen vraagt, we moeten steeds beter funktioneren als schakels in de economie en de ggz helpt ons daarbij. Dehue breekt een lans voor lagere normen, geduld, het waarderen van kleurrijke variatie, het afwijzen van de omgevingsdruk en ‘contextualisatie’, het bezien van psychische problemen binnen het maatschappelijk krachtenveld.

Marktdenken in de ggz

Ondergetekende wijst op het marktdenken in de ggz, dit leidt tot perverse prikkels.(7) Zo is er sprake van een overmatig divers hulpaanbod en worden er te positieve verwachtingen geschapen van de werkzaamheid. Dit lokt cliënten.

De ggz als slecht doordacht cultuurprodukt

Jan Derksen neemt culturele veranderingen als vertrekpunt.(6) Sinds WO II is sprake van een verandering in de opvoeding, het kind staat centraal, de aanpassing krijgt minder nadruk, we hebben ons ontdaan van het keurslijf van normen. Bovendien zijn de hechtingsrelaties met ouders, familie en buurt afgenomen. Deze bewegingen hebben geleid tot een gesubjektiveerde en geïndividualiseerde cultuur waarin mensen veel onzekerheid en stuurloosheid ervaren en massaal hulp zijn gaan vragen in de ggz.

Het ggz-kader geeft ‘gelikte’ antwoorden met psychopathologische categorieën en evidence based methodieken.

De DSM pathologiseert gevoelens van ongeluk, waarop behandeling móet volgen.

De DSM is te bezien als een cultuurprodukt, het pathologiseert gevoelens van ongeluk, waarop behandeling móet volgen. Het geeft mensen een excuus om uit de ratrace te stappen.

Derksen is van mening dat de ggz terug moet keren naar haar wortels, die mensen helpen die het hard nodig hebben. De mate van lijden en dysfunktioneren bepaalt of iemand in de ggz thuis hoort. Dit staat ook bekend als het generieke classificatiecriterium in de DSM, een algemeen criterium om te bepalen of er sprake is van een psychische stoornis.

Deze afbeelding komt uit Psychokwartet van Ron van Deth, www.bsl.nl.(9) Dit kwartet laat op een ludieke manier zien hoe de DSM onderdeel van ons dagelijks leven is geworden.

Een slecht funktionerende ggz

Jim van Os en Philippe Delespaul, voortrekkers van De Nieuwe GGZ, vertolken een nieuwe visie op psychisch lijden, gezondheid en behandeling. Het perspectief van de hulpvrager dient voorop te staan bij het herinrichten van de zorg. (8) De ggz moet een publieke, breed toegankelijke dienst worden, zich kleinschalig in de wijk organiseren en zich veel meer dan nu verantwoordelijk stellen voor de zorg aan hen die dat het meest nodig hebben. Deze transformatiegedachte is ook zichtbaar in de principes achter de huidige transitie Jeugdzorg.

Een keur aan mogelijkheden met populatieverantwoordelijkheid voorop.

Bovenstaande visies op de oplopende zorgvraag, geboden door Dehue, Vendrik, Derksen en Van Os, lopen van de behoefte aan ‘betere mensen’ tot perverse marktprikkels, onzekere burgers, een andere kijk op psychische gezondheid en een ggz die zich meer moet richten op hen die de zorg het meest nodig hebben.

Duidelijk wordt dat de huidige praktijk ‘minder hulp voor meer cliënten’ op een heel beperkte visie op het probleem stoelt. De bovengenoemde inhoudelijke visies en waaier van oplossingen hebben meer te bieden. Hierbij dient aangetekend dat de transformatiegedachte wel is doorgedrongen tot de beleidstafel. Maar de vraag is hoeveel daarvan ook daadwerkelijk zichtbaar is in de praktijk.

Uit deze waaier wil ik éen oplossing extra benadrukken, dat is het uitgangspunt van goede zorg voor hen die dat het hardst nodig hebben, geboden door een beter toegankelijke ggz op wijkniveau die medeverantwoordelijkheid voor de lokale psychische problematiek als uitgangspunt neemt. Dit zal m.i. leiden tot fundamentele veranderingen in hulpaanbod en organisatie.

Bert Vendrik, 271017

Verschijnt in GGZtotaal 11.2017

1. https://www.zorgwelzijn.nl/ggz/nieuws/2015/12/cbs-groei-aantal-behandelingen-en-clienten-ggz-2728852w/
2. https://www.nrc.nl/nieuws/2016/10/10/almere-staakt-tot-eind-dit-jaar-deel-van-jeugdzorg-4762992-a1525852
3. R. De Graaf, e.a. ‘De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking, Nemesis-2’ Trimbos-instituut, Utrecht, 2010
4. http://www.ggznieuws.nl/home/kritiek-op-suggestief-bericht-over-toename-ernstige-psychiatrische-patienten/
5. Trudy Dehue, ‘Betere mensen’, Augustus, Amsterdam, 2014
6. Jan Derksen, ‘Iedereen een psychische aandoening? Een visie op 35 jaar ambulante ggz’, De Tijdstroom, Utrecht, 2015
7. Bert Vendrik, http://bertvendrik.nl/artikel/hoe-het-marktdenken-in-de-ggz-onder-de-professionele-huid-kruipt
8. http://www.denieuweggz.nl/
9. Psychokwartet, Ron van Deth, www.bsl.nl. Geplaatst met toestemming.