p 28 november jl. vond een symposium plaats over ‘Verduurzamen vanuit een sociaal veranderkundig perspectief’, georganiseerd door de Alumni Kring Andragologie van de UVA. Het was een inspirerend symposium. Voor mij als psycholoog, werkzaam in de GGZ, was daarbij de vraag welke relevante vraagstellingen en inzichten ik zou opdoen voor de ontwikkeling van het werkveld van de GGZ en voor de praktijk van mijn werk als psycholoog. Welnu, dat viel alleszins mee, platitudes werden vermeden, er waren stevige lezingen en interessante onderzoeksgroepen.
In de ochtend waren er drie lezingen, allereerst over de stand van zaken van de implementering van de Sustainanable Development Goals van de Verenigde Naties, welke door Nederland ondertekend zijn, maar opvallend genoeg geen onderdeel zijn van het regeringsbeleid.
Vervolgens was het de beurt aan Gerard Donkers, die in samenwerking met de kring Andragologie het bij het symposium horende boek geschreven heeft, ‘Verduurzamen, een sociaal veranderkundig perspectief op de samenhang tussen natuur, mens en maatschappij.’ Het boek heeft als titel een werkwoord, immers verduurzaming is zowel een materieel proces, een te veranderen omgevingsconditie, als een menselijk proces van ‘zelfverandering’, van leren. Het gaat dan om competentieversterking op het gebied van verduurzaming. Donkers noemt in zijn boek drie groepen, namelijk de cognitieve competenties, zoals een ‘dialoog over waarden als doelrichting van gedrag’, de intrapersoonlijke competenties, zoals ‘het erkennen van gevoelens en behoeften’ in het licht van verduurzaming, en maatschappelijke competenties, zoals ‘structuur- en positiebeïnvloeding’. Donkers sluit in zijn boek aan op eerdere boeken van hem, zoals ‘Veranderen in meervoud’ (2015) en ‘Grondslagen van verandering’ (2010). Hij is op zoek naar de menselijke verantwoordelijkheid en mogelijkheden tot zelfregulatie in het complexe netwerk van mens, natuur en maatschappij.
De derde lezing handelde over de rol van onderzoek bij het verduurzamen van de samenleving met een pleidooi voor een integrale aanpak.
In de middag vonden zeven onderzoeksgroepen plaats, waarin gezamenlijk werd gereflecteerd op een praktijkvoorbeeld op het gebied van verduurzamen. Thema’s waren o.a. de verduurzaming van bedrijven, bankieren, wonen, landbouw en biodiversiteit. Ik had gekozen voor een groep over onderwijs, ik was benieuwd hoe de projectleider het dilemma van ‘verleiden versus open dialoog’ zou oplossen. Juist die insteek vormde vervolgens de kern van de boeiende discussie in de onderzoeksgroep over onderwijs. We willen als professional de leerling dan wel de cliënt voor alles zijn eigen richting laten bepalen, tegelijkertijd weten we dat de milieuproblematiek zeer nijpend is, dat dit grote gevolgen heeft voor iedereen en dat niemand mag versagen. Zoals een deelnemer zei: ‘ik ben hulpverlener én activist’.
Of dit een goede uitgangsstelling is voor de GGZ, dat vraag ik me echter af. Laat de GGZ altijd een vrijplaats blijven voor mensen en hun lijden. Anderzijds is de interactie tussen de mens en zijn natuurlijke en maatschappelijke omgeving veelkleurig.
We zijn fysiek en psychisch onderdeel van het complexe netwerk dat leven heet.
Het boek ‘A Systems View of Life’ van Capra en Luisi getuigt daar van. We worden mens in interactie met onze omgeving, anderzijds hebben we een verantwoordelijkheid naar diezelfde omgeving toe. Of en hoe we dat in de praktijk brengen hangt ook weer mede af van onze inbedding. De GGZ is partij in dit krachtenveld, we stimuleren cliënten zich empathisch en verantwoord op te stellen in hun leven, daar hoort de natuurlijke habitat intrinsiek bij. Zo vraagt de klimaatcrisis een fundamentele heroriëntatie van de psychologie, een verder uitstijgen boven de scheidingen van geest en lichaam en mens en omgeving.
Ondertussen hebben recent psychologen uit meer dan 40 landen op een conferentie over psychologie en gezondheid in Lissabon een manifest ondertekend waarin gesteld wordt dat de klimaatcrisis de psychologische gezondheid schade doet, en dat de psychologie zou kunnen bijdragen aan de oplossing.
Psychologists sign pledge to address climate change
Bert Vendrik
Referenties
1. Gerard Donkers, ‘Verduurzamen, een sociaal veranderkundig perspectief op de samenhang tussen natuur, mens en maatschappij’, Stichting De Parel, Nijmegen, 2019
2. Fritjof Capra en Pier Luigi Luisi, ‘A Systems View of Life, A Unifying Vision’, University Press, Cambridge, 2016